Renowacja zabytków – potrzebna mieszkańcom i promocji miast
| 13.10.2016 |W Polsce znajduje się ponad siedemdziesiąt tysięcy zabytkowych nieruchomości, z których niestety większość wymaga renowacji. Odnowienie to nie tylko dbanie o symbole historii. Sypiące się kamienice stanowią niebezpieczeństwo dla ich użytkowników. Dlatego prawie każdy większy region naszego kraju posiada swój program opieki nad zabytkami, w którym z kilkuletnim wyprzedzeniem planowane są działania rewitalizacyjne.
Polska posiada aż czternaście dóbr wpisanych na światową listę UNESCO, co daje nam dziewiąte miejsce w Europie i piętnaste miejsce na świecie. Tak duża liczba zabytków wymaga jednak wypracowania systemu odnawiania powierzchni objętych ochroną konserwatora zabytków.
Program opieki nad zabytkami – „Miasto kamienic”
Prawie każdy większy region naszego kraju, posiada swój program opieki nad zabytkami, w którym przedstawione są planowane działania rewitalizacyjne. Zarówno wytyczne konserwatorskie dotyczące konkretnych budynków, ja i te mówiące o potrzebach regionu. Plany te najczęściej finansowane są z budżetu miasta lub dofinansowania UE. Przykładem jest choćby Łódź, w której znaczna część zabytkowych obiektów mieszkalnych miasta, wymaga działań konserwatorskich. Stanowią one ponad siedemdziesiąt wszystkich obiektów tego regionu.
W Łodzi realizowany jest program „Miasto kamienic”, który uruchomiony został w 2011 roku. Jego założeniem są prace rewitalizacyjne w wybranych kamienicach na terenie Śródmieścia. W dwa lata od startu programu, miasto przeznaczyło na ten cel aż 56 mln zł. Ponadto w Łodzi realizowany jest również największy w Polsce, a może nawet w Europie, projekt rewitalizacji obszarowej – modernizacji centrum miasta, w ramach którego miliard złotych będzie pochodziło z funduszy Unii Europejskiej. Projektem objęto łącznie dwieście kamienic komunalnych, dlatego realizacja założeń może potrwać nawet kilkadziesiąt lat.
Dbanie o zabytki wymaga dużych inwestycji
Podobne projekty rewitalizacyjne, choć już nie na tak dużą skalę jak w Łodzi, posiada praktycznie każde miasto w Polsce. Piękne, bezpieczne i funkcjonalne obiekty nie tylko przyciągają turystów oraz liczne usługi. Są również istotnym zasobem kulturalnym, kształtują kapitał społeczny, a także z racji wymagających warunków przystosowania do użytku i utrzymania – źródłem innowacji.
Każda renowacja niesie ze sobą również ogromne koszty. Szacuje się, że przystosowanie starego budynku do nowych standardów i funkcji – np. biurowych czy mieszkaniowych, to koszt nawet o pięćdziesiąt procent większy niż wybudowanie nowej nieruchomości.
Sztuka konserwacji zabytków
Powinna opierać się na zasadzie minimalnej ingerencji, czyli jak najmniej inwazyjnego działania, przy maksymalnym zabezpieczeniu dzieła. Czasem jednak regulacje prawne związane z pracami konserwatorskimi oraz priorytety zleceniodawcy, oddalają projekt od wspomnianej zasady.
– Temat renowacji zabytków jest bardzo wdzięczną i rozległą płaszczyzną, o której można by dużo mówić – tłumaczy Marcin Bargłowski, kierownik budowy w Skanska S.A. – Każdy projekt jest indywidualny i to do niego dobiera się system pracy oraz wykorzystywane technologie, a nie odwrotnie. Skanska realizowała ponad dwadzieścia dużych projektów renowacyjnych, w tym m.in. Fabrykę Sztuki – Art_Inkubator w Łodzi. Inwestycja ta obejmowała przebudowę dawnego kompleksu Zakładów Włókienniczych Karola Wilhelma Scheiblera. Nowe oblicze projektu to wielofunkcyjne przestrzenie ekspozycyjne, galerie, pracownie konferencyjno-szkoleniowe. Po renowacji obiekt stał się przestrzenią kreatywną dla nowoczesnego odbiorcy, budując tym samym kulturowo-architektoniczny charakter miasta.
Na dużą uwagę zasługuje również Pałac Oppersdorfów we Wrocławiu, którego renowacja była powiązana z budową biurowca. Wcześniej w pałacu były już prowadzone liczne procesy remontowe, dlatego pojawił się dylemat – które elementy architektoniczne należy bezsprzecznie pozostawić w niezmienionej formie, a przy których można pozwolić sobie na modyfikacje. Szereg konsultacji skoncentrowanych na randze i wartości historycznej poszczególnych elementów pozwolił jednak znaleźć satysfakcjonujące konserwatorów rozwiązanie.
– To na co należy zwrócić uwagę to fakt, że w większości odnawianych budynków, muszą pojawić się elementy, związane z bezpieczeństwem, które dostosowują budynek do współczesnych standardów – tłumaczy Marcin Bargłowski. – Jest to winda dla niepełnosprawnych oraz instalacje przeciwpożarowe.
Cenne odkrycia architektoniczne i archeologiczne
Nieraz projekty poddawane renowacji, związane są z sytuacjami, które utrudniają pracę ekipom remontowym. Często jednak, pozwalają na cenne odkrycia architektoniczne i archeologiczne. Przykładem takiej „niespodzianki” był projekt odnowy i rozbudowy zespołu Klasztornego Panien Dominikanek w Piotrkowie Trybunalskim dla Rektoratu Kościoła Akademickiego Panien Dominikanek.
– Już na samym początku projekt okazał się bardzo niestandardowy – opowiada kierownik budowy w Skanska S.A. – Zespół przygotowany był na określone warunki, a po przystąpieniu do pracy okazało się, że są one bardziej wymagające, niż sugerowały nasze analizy. Np. jeden z przeznaczonych do demontażu stropów był się starszy, niż zakładaliśmy. Konserwator stwierdził, że należy go zostawić i odnowić.
– Budynek co chwilę odkrywał przed nami swoje nowe tajemnice, wymuszając zmiany charakteru pracy – dodaje Marcin Bargłowski. – W większości były to odkrycia niesamowicie ciekawe, a przy tym cenne. Najciekawsze z nich to m.in. stare palenisko służące kiedyś do ogrzewania obiektu oraz wnęki w glifach okiennych, które podobno służyły kiedyś zakonnicom jako „podręczne szafki” na dewocjonalia.
Częstymi odkryciami przy pracach o podobnych charakterze są też stare gazety, kapsle, butelki czy nawet pozostałości po podziemnych pomieszczeniach.
Troska o bezpieczeństwo – budynku oraz jego użytkowników
Każdy z projektów renowacyjnych cechuje się swoim indywidualnym charakterem, priorytetami, a nawet barierami utrudniającymi pracę. To co je łączy to troska o bezpieczeństwo zarówno budynku, jak i jego użytkowników. Obecne przepisy mocno akcentują wagę systemów przeciwpożarowych, jednak wykonawcy projektów wykorzystują okazję i zapewniają w budynku dodatkowe systemy bezpieczeństwa.
– Płynne poruszanie się po płaszczyźnie zasad BHP pozwala odpowiednio wcześnie zaplanować zadania tak, by wykonać je nie narażając życia i ludzi w nie zaangażowanych oraz osób postronnych – wyjaśnia Marcin Bargłowski. – Przy renowacji budynków zabytkowych często samodzielnie trzeba też zaprojektować rozwiązania indywidualne, gdyż nie da się na gotowy projekt przełożyć tych wykorzystanych w innym budynku. To sprawia, że praca w budynkach zabytkowych staje się dużo bardziej wymagająca. Jednak cel pozostaje ten sam – zwiększenie bezpieczeństwa budynku, a tym samym danie gwarancji na jego długowieczność.